Vha Muhasho wa Mutakalo vho tsivhudza vhathu u gonya lwo kalulaho lwa mphigela

Vha Muhasho wa Mutakalo vho tsivhudza vhathu vhoṱhe u gonya lu kalulaho lwa mphigela une wa ḓivhiwa nga u pfi “flu”, u mona na shango u bva mathomoni a Lambamai 2023.

Muhasho wo ḓivhadziwa nga vha ‘National Institute for Communicable Diseases (NICD) nga ha u gonya ha tshiwo itsho.

Kha tshiṱathamende nga Mugivhela, vha muhasho vho amba uri zwiwo izwo zwo hula lwo kalulaho u bva nga ḽa 10 Shundunthule 2023 nahone vha NICD Vho wana mawanwa a fhethu ha mphigela/flu zwikoloni na mishumoni.

U gonya ha nomboro ya zwiwo zwo topoliwa kha mavunḓu a rathi ane a vha Kwazulu-Natal, Mpumalanga, Gauteng, Western Cape, Eastern Cape na North West, hune tsireledzo ya khou itwa hone.

Mphigela kana ‘flu’ ndi vhulwadze vhune ha kwama mufemo zwo vhangwa nga zwitzhili zwe zwa tshoṱela fhethu ha mufemo nga vairasi ya mphigela/flu.

“Hu na tshaka mbili dza vairasi dza mphigela/flu dzine dza dzulela u tshinyadza vhathu dzine dza pfi A na B. Vairasi dza flu dzi vha dzi tshi khou ḓi monamona naho khalaṅwaha ya vhuriha i saathu u swika fhano Afrika Tshipembe.

“Vairasi iyo i pfhukela u bva kha muthu u ya kha muthu nga u fema dzitsepe dzine dza bva musi vhathu vha tshi khou atsamula, u hoṱola kana u amba. Muthu u a kona u pfhukiselwa nga u tou u kwama zwishumiswa zwi re na zwitzhili kana fhethu hune vairasi ya flu ya vha hone wa fhedza wo fara mulomo, maṱo na ningo,” Muhasho wo amba.

Vhathu vho farwaho nga mphigela/flu vha nga u thivhela u ya kha vhaṅwe ngauri vha tshi hoṱola vha thivha milomo yavho nga thishu kana vha hoṱolela hafha kha lukuḓavhavha u ambara tshithivhelamulomo, u ṱamba zwanḓa nga u shumisa sanithaiza i re na halwa; kana u ḓi dzulela hayani uri u vhe kule na vhaṅwe.

“Naho vhunzhi ha vhathu vhane vha vha na mphigela/flu vha tshi vha vha na zwidwadze zwiṱuku, mphigela u nga ita uri hu vhe na vhulwadze vhu vhavhaho, vhune vhu nga ṱoda uri a ye vhuengoloni kana u lovha; ngamaanḓa kha havho vhane vha vha khomboni ya u wana mphigela/flu ine ya vhavhesa kana masiandoitwa,” Muhasho wo amba.

Vhathu vhane vha vha kha khombo ya masiandoitwa ane a vhangwaho nga mphigela/flu ndi vhaimana, vhathu vhane vha tshila na zwitzhili tsha HIV na maṅwe malwadze a sa fholi a no nga sa vhulwadze ha swigiri, vhulwadze ha mafhafhu, lufhiha, vhulwadze ha mbilu, vhulwadze ha tswio na u khwaṱhesa.

Vhaaluwa, vhane vha vha na miṅwaha ya 65 u ya phanḓa, na vhana vhane vha vha fhasi ha miṅwaha ya 2, ndi vhone vhane vha vha khomboni khulu ya madandetande a mutakalo.

Muhasho wo ri vhenevho ndi vhone vhane vha tea u ṱuṱuwedza u wana dzilafho nga u ṱavhanya.

Zwiṱaluli zwine zwa ḓivheswa zwa mphigela/flu, u vhavha ha misipha na u vhavha ha muvhili, tshihoṱola tsho omaho, zwilonda mukuloni, maduda, tshineto kana u sa vuwa zwavhuḓi na u rema ha ṱhoho.

Hezwo zwoṱhe zwi nga vhonala nga murahu ha ḓuvha ḽithihi u ya kha maṋa nga murahu u wana i tsho tshitzhili u bva hafho zwa fhedza maḓuvha a u bva kha mavhili u swika a sumbe. Kha vhathu vhanzhi, zwiṱaluli zwa mphighela/flu zwi a fhola hu songo vha na dzilafho.

“Muhaelo kana marotha a ‘flu’ a sala a oṱhe ane a thivhela u kavhiwa nga tshitzhili tsha ‘flu’ tshifhinga tshoṱhe; zwenezwoha marotha ayo a tea u rothedzwa khalaṅwaha ya mphigela/flu i saathu u swika (Ṱhafamuhwe u swika Shundunthule) “Zwenezwoha naho khalaṅwaha yo no swika, a zwi athu u lenga u haeliwa, ngamaanḓa vhathu vhane vha vha vha kha khombo ya u farwa nga mphigela/flu i vhavhaho kana zwiṋwe zwi songo tshimbilaho zwavhuḓi,” Muhasho wo amba.. –SAnews